Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή

Τελετή αποφοίτησης, Τετάρτη 26 Ιουνίου 2019

ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΟΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΑΚΗΣ

Πρόεδρος του Ριζαρείου Ιδρύματος

 

Λόγια του νου και της καρδιάς

 

Τον Σεπτέμβριο του 1966, πριν από 53 χρόνια, δεκαοχτάχρονος νεοεισαχθείς φοιτητής στη Φιλοσοφική Σχολή του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, πήγα και άναψα ένα κερί στον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου επί της οδού Βασιλίσσης Σοφίας. Το ενδιαφέρον μου προσείλκυσε το στασίδι του Αγίου Νεκταρίου. Έμεινα σιωπηλός αρκετή ώρα μπροστά στην αγία εικόνα Του. Άναψα ένα ακόμα κερί και επικαλέστηκα τη βοήθειά Του. Αργότερα έμαθα ότι υπήρξε επί 14 χρόνια Διευθυντής της Σχολής μας.

Ποιος θα μου το έλεγε τότε, ότι σήμερα, 26 Ιουνίου του 2019, θα βρισκόμουν ενώπιόν σας με την ιδιότητα του Προέδρου του Ριζαρείου Ιδρύματος για το 2019 και ισόβιο μέλος του, να σας απευθύνω αποχαιρετιστήρια λόγια με την ευκαιρία της αποφοίτησής σας από τη γεραρά Σχολή μας. Η μοίρα παίζει παράξενα παιγνίδια στη ζωή κάθε ανθρώπου, την προκαλούμε όμως και οι ίδιοι με τις πράξεις μας.

Το 1973 ήμουν υποψήφιος διδάκτορας στο Πανεπιστήμιο της Κολωνίας. Με εξέτασε προφορικά ο κορυφαίος καθηγητής κλασικής φιλολογίας Reinhold Merkelbach, εκδότης του Ησιόδου. Με απέρριψε με πολύ ευγενικό τρόπο. Έφερε από τη Βιβλιοθήκη του δέκα ογκώδη βιβλία, τα ακούμπησε στο γραφείο του και μου είπε: «Σημειώστε τους τίτλους των βιβλίων, διαβάστε τα προσεκτικά και ελάτε σε έξι μήνες να τα πούμε». Στενοχωρήθηκα αφάνταστα, αλλά δεν πτοήθηκα. Σε έξι ακριβώς μήνες τον επισκέφτηκα ξανά στο γραφείο του και του είπα: «Κύριε καθηγητά, είμαι έτοιμος να με εξετάσετε». Διέβλεψα μεγάλη έκπληξη στο πρόσωπό του. Αργότερα έμαθα ότι έκανε το ίδιο σε όλους τους Έλληνες που ήθελαν να γράψουν διδακτορικό μαζί του, κανείς όμως δεν παρουσιαζόταν ξανά μπροστά του. Έφευγαν απογοητευμένοι. Μου υπέβαλε ορισμένες ερωτήσεις τις οποίες απάντησα με νηφαλιότητα. Διηγήθηκε το περιστατικό στον συνάδελφό του, τον διάσημο καθηγητή Albrecht Dihle, ο οποίος δυο χρόνια αργότερα έγινε τακτικό μέλος και κατόπιν Πρόεδρος της Ακαδημίας Επιστημών της Χαϊδελβέργης. Ο καθηγητής Dihle, υπό την επίβλεψη του οποίου εκπόνησα τελικά τη διδακτορική μου διατριβή,συγκινήθηκε τόσο πολύ που έστειλε επιστολή στον πρύτανη του Πανεπιστημίου εισηγούμενος να μου απονεμηθεί η μεγαλύτερη υποτροφία της γερμανικής κυβέρνησης. Η Σύγκλητος έκανε δεκτή την πρότασή του και έτσι εξασφάλισα την απρόσκοπτη συνέχιση των μεταπτυχιακών μου σπουδών.

Αναφέρω σήμερα πρώτη φορά στο εκλεκτό ακροατήριο αυτό το περιστατικό του βίου μου, με κίνδυνο να παρεξηγηθώ για μεγαλαυχία. Το δίδαγμα όμως που εξάγεται είναι ότι η αποτυχία διδάσκει τον άνθρωπο να μην απογοητεύεται. Δίνονται πολλές ευκαιρίες στον καθένα να αξιοποιήσει τις κρυμμένες μέσα του δυνάμεις. Προσωπικά δεν αμφιβάλλω ότι όλες και όλοι σας θα κατακτήσετε επάξια μια θέση σε ένα από τα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα της χώρας, όπως συμβαίνει τα τελευταία χρόνια με τους αποφοίτους της Σχολής μας. Είμαστε υπερήφανοι για τις πανελλήνιες και διεθνείς διακρίσεις των μαθητριών και των μαθητών μας. Σας συγχαίρουμε από καρδιάς, όπως και τους γονείς και διδασκάλους σας, για το ήθος και τις επιδόσεις σας.

Αποτελεί προνόμιο του βίου σας, θα το συνειδητοποιήσετε πλήρως αργότερα, ότι φοιτήσατε στη Ριζάρειο Εκκλησιαστική Σχολή, σ’ αυτό το καταπράσινο, μαγευτικό περιβάλλον. Αυτό όμως που προέχει είναι οι χριστιανικές αρετές που καλλιεργούμε και η ποιότητα της εκπαίδευσης που προσφέρουμε με το εξαιρετικό διδακτικό μας προσωπικό. Παρέχουμε, εκτός των άλλων, υποτροφίες, φροντιστηριακά μαθήματα και θεατρική παιδεία. Διαθέτουμε υποδειγματικό οικοτροφείο με παιδιά που είχα την ευκαιρία να τα βλέπω συχνότερα. Ρίγη συγκίνησης με καταλάμβαναν κάθε φορά που τα άκουγα μετά το φαγητό να ψάλλουν με στεντόρεια και γλυκιά φωνή τα τροπάρια του Αγίου Γεωργίου και του Αγίου Νεκταρίου.

Η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή προσφέρει επί 175 χρόνια μεγάλες υπηρεσίες στην Ορθοδοξία και την παιδεία, την ελληνική κοινωνία και τον ελληνισμό γενικότερα. Ο Μάνθος και ο Γεώργιος Ριζάρης θα παραμείνουν αιώνια πρότυπα ανοιχτόμυαλων ανθρώπων που άδραξαν την ευκαιρία, δούλεψαν σκληρά, απέκτησαν τεράστια περιουσία και την πρόσφεραν εξ ολοκλήρου για την απελευθέρωση του Έθνους, για την παιδεία του ελληνικού λαού, ιδιαίτερα την εκκλησιαστική, και το γενικό καλό. Στους αποφοίτους της Σχολής συγκαταλέγονται Πατριάρχες, Αρχιεπίσκοποι, Μητροπολίτες, πρωθυπουργοί, ακαδημαϊκοί, πρυτάνεις και καθηγητές πανεπιστημίων, επιστήμονες διαφόρων ειδικοτήτων, δάσκαλοι και ιερείς που αποτέλεσαν και αποτελούν υπόδειγμα χριστιανικής βιοτής. Μαθητές της Σχολής μας, για να αναφέρω δυο ενδεικτικά παραδείγματα που επιβεβαιώνουν τη συνέχεια αυτής της λαμπρής παράδοσης, υπήρξαν ο Πάπας και Πατριάρχης Αλεξανδρείας και Πάσης Αφρικής Θεόδωρος ο Β΄, εκλεγείς το 2004, και ο νέος Αρχιεπίσκοπος Αυστραλίας Μακάριος.

Την επίσημη αυτή ώρα επιτρέψτε μου να σας απευθύνω «λόγια του νου και της καρδιάς», όχι κοινότοπες παραινέσεις, τις οποίες γενικά αποφεύγω για το λόγο ότι διαπίστωσα, ως δάσκαλος επί 38 χρόνια, ότι νέα παιδιά, όπως εσείς, δεν δέχονται μόνο, αλλά μπορούν και να δίνουν συμβουλές στους μεγάλους.

Το Πολυμελές Συμβούλιο, ύστερα από πρόταση του Διευθυντή της Σχολής κ. Νίκου Γιαννή, σας προσφέρει ως αναμνηστικό δώρο το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας της Ακαδημίας Αθηνών ως πράξη συμβολικής σημασίας. Η γλώσσα συνδέεται άρρηκτα με την ταυτότητα και τον πολιτισμό. Η γλώσσα είναι η πατρίδα μας, όπως επαναλάμβανε συχνά ο Νίκος Καζαντζάκης.

Ο Οδυσσέας Ελύτης απευθυνόμενος στους Έλληνες μετανάστες της Σουηδίας τον Νοέμβριο του 1979, με αφορμή την απονομή του βραβείου Νόμπελ Λογοτεχνίας, τόνισε ανάμεσα στα άλλα: «Μην ξεχνάτε την πατρίδα μας, και προ παντός, τη γλώσσα μας. Πρέπει να ’σαστε περήφανοι, να ’μαστε όλοι περήφανοι, εμείς και τα παιδιά μας, για τη γλώσσα μας. Είμαστε οι μόνοι σ’ ολόκληρη την Ευρώπη που έχουμε το προνόμιο να λέμε τον ουρανό ‘ουρανό’ και τη θάλασσα ‘θάλασσα’, όπως την έλεγαν ο Όμηρος και ο Πλάτωνας πριν δυόμισι χιλιάδες χρόνια. Δεν είναι λίγο αυτό. Η γλώσσα δεν είναι μόνον ένα μέσον επικοινωνίας. Κουβαλάει την ψυχή του λαού μας κι όλη του την ιστορία και όλη του την ευγένεια».

Μακάρι να μπορούσαν πολλοί να μελετούσαν κάθε μέρα ένα λήμμα από το λεξικό, όπως διαβάζουν και απολαμβάνουν ένα ωραίο ποίημα, γιατί το λεξικό αποκαλύπτει ένα μέρος από το μεγάλο, θαυμαστό και ανεξάντλητο «ποίημα» της γλώσσας μας και του πολιτισμού μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι γλώσσα και πολιτισμός είναι αλληλένδετες έννοιες. Το Λεξικό είναι η «ζωντανή διαιώνιση του είναι μας», για να χρησιμοποιήσω ένα στίχο του Πάμπλο Νερούντα από το περίφημο ποίημά του «Ωδή στο Λεξικό» (1945).

Η αυτοεκπλήρωση είναι ένας σημαντικός όρος της ψυχολογίας που καταγράφτηκε πρώτη φορά στο Χρηστικό Λεξικό της Ακαδημίας Αθηνών. Πρόκειται για την εσωτερική ανάγκη του ανθρώπου να αξιοποιεί στο έπακρο της δυνατότητές του. Εσείς τα νέα παιδιά κρύβετε μέσα σας ακατάβλητες δυνάμεις που πρέπει να βρείτε τον τρόπο να αξιοποιήσετε. Γνώρισμά σας επιβάλλεται να είναι η ευελιξία (flexibility), λέξη-κλειδί για την επιτυχία στον σημερινό κόσμο των καταιγιστικών εξελίξεων, στα νέα πολλαπλώς προκλητικά πολύγλωσσα και πολυπολιτισμικά περιβάλλοντα της ψηφιακής εποχής. Με τον τρόπο που είναι οργανωμένο σήμερα το εκπαιδευτικό σύστημα, με έμφαση στην εργαλειακή διαχείριση της γνώσης και την τεχνο-επιστημονική ορθολογικότητα, απαξιώνονται ζωτικής σημασίας ανθρώπινες δεξιότητες, όπως η ενσυναίσθηση, η αυτορρύθμιση, η κοινωνική και συναισθηματική μάθηση και η κριτική σκέψη.

Η κοινωνική ανισότητα οδηγεί μοιραία στον κοινωνικό αποκλεισμό. Βρισκόμαστε στον 21^ο αιώνα και ακόμα παραμένει ζητούμενο η βιβλική ρήση «Δικαιοσύνην μάθετε οι ενοικούντες επί της γης» (Προφήτης Ησαΐας, 26, 9). Στο απολυτίκιο της Γεννήσεως ο υμνωδός αποκαλεί τον Χριστό Ήλιο της Δικαιοσύνης. Η κοινωνική δικαιοσύνη προϋποθέτει τη χριστιανική αγάπη.

Η Σχολή μας, η Σχολή σας, επενδύει στη σύγχρονη γνώση, όπως προκύπτει από την αλματώδη επιστημονική εξέλιξη, δίνει όμως έμφαση στην ψυχική καλλιέργεια του ανθρώπου, στον ενάρετο χριστιανικό βίο.

Ο καθηγητής μου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Νικόλαος Τωμαδάκης, λαμπρός βυζαντινολόγος, σε ένα ποίημά του απομυθοποιεί με έντονη ειρωνική διάθεση και σε καβαφικό ύφος την ψυχρή επιστήμη:

Αλήθεια, τι ανακάλυψις κι αυτή, πολύ σπουδαία,

ότι η σελήνη εδημιουργήθη πριν από δύο δισεκατομμύρια χρόνια,

ούτε καν ένα δισεκατομμύριον εννιακόσια ενενήντα εκατομμύρια!

Τι ακρίβεια επιστημονική, τι επίτευγμα σπουδαίον!

Δεν αρκεί που εδημιούργησεν ο Θεός σ’ έξι ημέρες τον κόσμο

και αφού έπλασε τον ήλιο εδημιούργησεν και το φως!

Αυτό το φως της ψυχής εσβέσθη προ πολλού

κι απέμεινε να ψηλαφούμε το χάος επιστημονικώς!

Ορισμένοι επιστήμονες, και οι στυγνοί ευρωπαίοι τεχνοκράτες, ξεχνούν ότι δεν είμαστε απλοί αριθμοί, όπως μας βλέπουν στους υπολογιστές τους, αλλά άνθρωποι που ονειρευόμαστε, ερωτευόμαστε, απογοητευόμαστε, αισιοδοξούμε, πονάμε, υποφέρουμε γιατί έχουμε αισθήματα και συναισθήματα. Δεν θα γίνουμε ρομπότ με αυτοματοποιημένη σκέψη, όπως θέλουν να μας καταντήσουν. Είναι θέμα επιβίωσης η διαφύλαξη της ιδιοπροσωπίας μας, της γλώσσας, της θρησκείας, των παραδόσεων και των ιδανικών της πατρίδας μας.

Αγαπημένοι μας απόφοιτοι,

Κρατήστε αναμμένο το φως της ψυχής σας ως καλοί χριστιανοί, ενάρετοι άνθρωποι και ευσυνείδητοι πολίτες. Η Ριζάρειος Εκκλησιαστική Σχολή σας εύχεται δι’ εμού να έχετε πάντοτε ούριο άνεμο στο πολυκύμαντο και γι’ αυτό τόσο ελκυστικό ταξίδι της νέας σας ζωής που ξεκινάτε από αύριο. Να είστε γεμάτοι πίστη, θάρρος και ελπίδα.

Έρρωσθε!

• Προηγούμενο
• Επόμενο